عید فطر روز اول ماه شوال، پایان روزه‌گرفتن واجب در رمضان و از مهم‌ترین اعیاد مسلمانان است. در روایات این روز برای کسانی که روزه آنها در ماه رمضان پذیرفته شده، روز عید و پاداش معرفی شده است. در این روز، روزه گرفتن حرام و پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب است.

آداب و احکام خاصی برای شب و روز عید فطر گفته شده است؛ ازجمله خواندن نماز و دعا، قرائت قرآن، غسل، زیارت امام حسین(ع)، احیا و گفتن تکبیرات خاص از جمله اعمال مستحب این اعمال است. این روز در بیشتر کشورهای اسلامی، تعطیل رسمی است و مسلمانان نماز عید برگزار می‌کنند.

عید فطر در شهرها و روستاهای ایران نیز مانند سایر کشورها ی مسلمان جهان مبارک و فرخنده است و مردم با برپایی مراسم جشن و برگزاری آداب و رسوم خاص، این مناسبت را به نحو شایسته برگزار میکنند و با مراسم استقبال که غالباً در هفته آخر ماه رمضان انجام میگیرد، خود را برای برگزاری هر چه باشکوه تر این جشن آماده می کنند.

تاریخچه

عید فطر توسط محمد صلی الله علیه آغاز شده‌است. طبق روایات خاص، این جشنواره‌ها پس از مهاجرت محمد صلی الله علیه از مکه در مدینه آغاز شد. انس، یکی از صحابه معروف پیامبر، نقل کرد، هنگامی که پیامبر به مدینه رسید، افرادی را پیدا کرد که دو روز خاص را جشن می‌گیرند و در آن روزها آنها خود را با تفریح و سرگرمی مشغول می‌کنند. در این هنگام، پیامبر متذکر شد که حق تعالی به جای اینها برای شما دو روز جشن را بهتر از اینها قرار داده‌است: یکی عید فطر و دیگری عید قربان.

با آنکه روزه گرفتن در تمامی ادیان الهی واجب بوده (بقره/ 183) و پیروان آن ادیان مکلفند که روزهایی خاص در سال را روزه بگیرند؛ امّا در پایان ایام روزه داری آنها، عیدی قرار داده نشد و برای اولین بار در دین اسلام روزه گرفتن رمضان بایسته گشت  و روز پایان روزه گرفتن، روز عید و جشن و بهجت نامیده شد و این افتخاری برای مسلمانان است. رسول اکرم ص در این باره می فرمایند:« نماز عید فطر هدیه ای است از سوی من به مردان و زنان امتم و خداوند متعال چنین هدیه ای را پیش از من به هیچکس نداده است در سال دوم  هجرت پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب شد و پیامبر اکرم (ص) به مردم فرمان داد که یک یا دو روز پی از جشن فطر، زکات روزه را از دارایی خود بیرون کنند.

این سال پیامبر خدا (ص) پای برهنه ، به نمازگاه بیرون شهر شد و نماز جشن را با مردم خواند و این نخستین باری بود که وی برای نماز به بیرون شهر رفت.

ائمۀاطهار (علیهم السلام) نیز به پیروی از سیره رسول الله (ص) این روز بزرگ را گرامی داشته اند، چنانکه در جملات گهربار حضرت علی (ع) در نقل سیره امام حسن (ع) امام سجاد (ع) و امام رضا (ع) از این عید یاد شده است.

به گواه تاریخ، فاطمیان در اول سال هجری و تولد پیغمبر و غره رمضان و عید فطر و قربان سفره میدادند که مردم بسیار از آن بهره ور میشدند و سفره عید فطر و قربان مجلل تر بود فرا رسیدن عید فطر با پخش کردن و توزیع حلویات در میان مومنان... و در محل خاصی به نام دارالفطره بود و تهیه حلوای عید فطر سالانه 10000دینار طلا هزینه برداشت.مواد لازم برای تهیه آن چنین بوده است :

1000لنگه آرد، 700 قنطار (هر قنطار برابر 200 کیلو )شکر ، 6 قنطار پسته، 3قنطار گردو، 4 قنطار فندق، 400 اردب خرما (هر اردب برابر 198 لیتر )، 300 اردب کشمش ، 5 قنطار عسل، 200 قنطار روغن  کنجد و تخم بادیان.

علاوه بر این، مبالغی هم برای هیزم، روغن چراغ، مُشک، کافور، زعفران و نیز دستمزد حلواپزان هزینه میشد.

« در این دوره سیاست و دیانت با هم مربوط بود و خلفای فاطمی سعی داشتند تا از راه ترویج و تحکیم مذهب شیعه، اساس کار خود را استوار سازند؛ از این رو در عیدفطر بر فقیهان خلعت پوشانده سوار بر اَستر به کاخ می آوردند تا مردم به آموختن فقه شیعی (اسماعیلی)تشویق و فقیهان و قاضیان در کاخ خلیفه علوم اخبار اهل بیت (ع)گیرند و برای مردم بازگویند».

معنای  فطر

کلمه «فِطر» به معنای روزه نبودن است که از ریشه فَطر به معنای شکافتن، ابتدا و اختراع گرفته شده است و نیز گفته شده «تَفَطَّرَتْ» و «انْفَطَرتْ» به یک معنا است و «افطار» و «عید فطر» نیز از همین ریشه است؛ زیرا روزه‌دار دهانش را در وقت مغرب و روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند.

زمان عید فطر

عید فطر اولین روز ماه شوال است که با رؤیت هلال ماه شوال در پایان روز ۲۹ ماه رمضان و یا گذشت ۳۰ روز از اول ماه رمضان، ثابت می‌شود.

بر اساس برخی روایات، ماه رمضان، پیوسته ۳۰ روز است و هیچ‌گاه کمتر از آن نمی‌شود. گروهی از فقیهان نیز بدان قائل بودند.اما در مقابل، بعضی روایات بیان می‌کند که ماه رمضان همچون دیگر ماه‌ها در نوسان است و می‌تواند ۲۹ یا ۳۰ روزه باشد. بیشتر فقها قائل به این دیدگاه‌اند.

در فقه شیعه ماه نو و تعیین عید فطر از جهت مصداقی جنبه تقلیدی صرف ندارد. از طریق رویت توسط خود شخص یا دو نفر عادل یا به دلیل شیاع یا سی روزه شدن ماه رمضان ثابت می شود. بیشتر مراجع حکم حاکم شرع را نیز در این زمینه ملاک می دانند مگر اینکه فرد مطمئن باشد که حاکم شرع اشتباه کرده است. بیشتر مراجع اثبات ماه نو برای شهرهای هم افق نیز سرایت می دهند. بعضی مراجع رویت هلال را تنها از طریق چشم غیرمسلح ملاک می دانند نه با دوربین و تلسکوپ و بعضی دیگر خیر.

بعضی از مراجع تقلید و علمای شیعه معتقدند تعیین عید فطر بر عهده حاکم شرع است و پیروی از آن بر تمام شیعیان حتی مراجعی که نسبت به آن علم ندارند (رویت ماه جدید برای آن ها ثابت نشده) لازم است. هر چند اگر فردی مطمئن شود که آن روز آخر ماه رمضان یا دوم ماه شوال است شرعاً نمی توان او را از عمل به علم خود بازداشت.

عید فطر روز اول ماه شوال، پایان روزه‌گرفتن واجب در رمضان و از مهم‌ترین اعیاد مسلمانان است. در روایات این روز برای کسانی که روزه آنها در ماه رمضان پذیرفته شده، روز عید و پاداش معرفی شده است. در این روز، روزه گرفتن حرام و پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب است.

آداب و احکام خاصی برای شب و روز عید فطر گفته شده است؛ ازجمله خواندن نماز و دعا، قرائت قرآن، غسل، زیارت امام حسین(ع)، احیا و گفتن تکبیرات خاص از جمله اعمال مستحب این اعمال است. این روز در بیشتر کشورهای اسلامی، تعطیل رسمی است و مسلمانان نماز عید برگزار می‌کنند.

احکام عید فطر

احکام و آداب شب عید

    خواندن دعا و نماز و قرائت قرآن؛ حضرت علی(ع) می‌فرماید: اگر بتوانی شب عید فطر و شب عید قربان و... را مراقبت کنی، چنان کن و در این شب‌ها دعا و نماز و قرآن، بسیار بخوان.

    در شب اول ماه شوال، خواندن دعای استهلال، هنگام دیدن هلال ماه مستحب است.

    زیارت امام حسین (ع) در این شب مستحب است.

    غسل کردن در شب عید مستحب است. روایت شده که قبل از غروب شب عید فطر غسل شود، آن‌گاه که می‌داند آن شب، شب عید است. نیز روایت شده که اواخر شب عید، غسل شود.

    بنابر قول مشهور متأخران، زمان وجوب زکات فطره آغاز شرعی شب عید فطر است. برخی زمان آن را طلوع فجر روز عید دانسته‌اند. براساس برخی روایات منظور از «تزکی» در آیه «‌قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکی»دادن زکات فطره است.

    نماز؛ امام صادق(ع) به نقل از حضرت علی(ع) فرمود: هر کس در شب عید فطر، دو رکعت نماز بخواند، که در رکعت اول حمد یک بار و هزار بار سوره «قل هو الله احد»، و در رکعت دوم، حمد و یک بار سوره «قل هو الله احد» را بخواند، از خدای متعال چیزی درخواست نمی‌کند، مگر آنکه خداوند به او عطا می‌کند.

    تکبیر بعد از نمازها؛ تکبیر، آن است که بگوید: «الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، و لله الحمد علی ما هدانا، و له الشکر علی ما اولانا. مفسران گفته‌اند که مقصود از «و لِتُکبِّرُ‌وا اللَّـهَ» در «وَ لِتُکمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکبِّرُ‌وا اللَّـهَ عَلَی مَا هَدَاکمْ وَ لَعَلَّکمْ تَشْکرُ‌ونَ» تکبیرهایی است که در شب عید فطر وارد شده است.

احیاء (شب زنده‌داری)؛ امام کاظم(ع) می‌فرماید: علی بن ابی طالب(ع) فرمود: این، مرا شادمان می‌سازد که هر شخص در طول سال، خودش را در چهار شب (برای عبادت) فارغ سازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب. امام باقر(ع) فرمود: پدرم علی بن حسین(ع) شب عید فطر را در مسجد می‌ماند و تا صبح نماز می‌خواند و شب زنده‌داری می‌کرد و می‌فرمود:‌ ای پسرم این شب کمتر از شب قدر نیست.

احکام و آداب روز عید

از مستحبات روز عید فطر غسل است. آغاز وقت آن طلوع فجر است؛ ولی در اینکه پایان وقت غسل، پیش از بیرون رفتن برای نماز عید است یا زوال خورشید (وقت نماز ظهر) و یا غروب آفتاب، اختلاف است.

گزاردن نماز عید در عصر غیبت مستحب است؛ ولی در عصر حضور و حاکمیت امام(ع) واجب می‌باشد. براساس برخی روایات منظور از «فَصَلَّی» در آیه «وَ ذَکرَ‌ اسْمَ رَ‌بِّهِ فَصَلَّی»خواندن نماز عید است.

مستحب است قبل از نماز عید خوراکی‌ای، بویژه خرما بخورند.

گفتن تکبیرات، به گونه‌ای که وارد شده پس از نماز صبح و نماز عید بنابر قول مشهور مستحب است.خواندن دعای ندبه نیز مستحب است.و توسعه دادن بر خانواده در خوردنی و غیر آن.

روزه گرفتن در روز عید فطر حرام است و مسافرت کردن در روز عید پس از طلوع خورشید و پیش از گزاردن نماز عید در فرض وجوب آن، حرام و در غیر این صورت، مکروه است.

رسوم کشور های مختلف

آداب و رسوم عید فطر در کشور مصر :

مسلمانان مصر جشن و سرور خاصی در عید سعید فطر دارند که میراث گذشتگان آنها به شمار می رود. یک هفته قبل از شروع عید سعید فطر خیابانها و کوچه های این کشور رنگ و بوی خاص عید را به خود می گیرند و بازارهای مختلف از ازدحام و شلوغی خاص عید برخوردار می شوند .

مسلمانان مصری در عید سعید فطر برای کودکان خود لباس و کفش می خرند و حتی جوانان نیز به خرید لباس نوی عید می پردازند.

شب عید فطر مصریها آوازهای خاصی که یکی از آنها " ای شب عید " است را می خوانند ، این آواز که از سروده های قدیمی مصر باستان به شمار می رود ریشه در افسانه ها و اساطیر دارد.

آداب و رسوم مردم یمن در عید سعید فطر

زنان در این ایام غذاهای خاص ماه رمضان را تهیه کنند و در رقابتی سالم با یکدیگر غذاهای مختلف را تهیه می کنند . در بسیاری از روستاها مردم خانه های خود را با گچ و حنا که از مناطق خاصی در کوههای یمن استخراج کرده اند ، رنگ می زنند و محله خود را به سبک سنتی می آرایند. سفره های رمضان در این ایام از غذاها و نوشیدنیهای زیادی برخوردار است ، آنها بهترین غذا را برای افطار آماده می کنند.

آداب ورسوم عید فطر در امارات :

شهروندان اماراتی در آخرین روزهای ماه مبارک رمضان با خرید لباس نو و تغییر برخی از لوازم منزل به استقبال عید سعید فطر می روند.

بر اساس یک سنت دیرینه مردم امارات عید را در کنار اعضای خانواده ، دوستان و دیگر مسلمانان با شکرگزاری به درگاه خداومند سپری می کنند.

رسم ترکمن ها در عید فطر

ترکمن ها دو روز مانده به اتمام ماه رمضان را کر می نامند. در این روز زنان خانواده به همراه دختران به امر نظافت خانه مشغول می شوند و به این صورت از عید فطر استقبال می کنند. آن ها روز قبل از ماه رمضان را قوقن می نامند و در این روز نان روغنی محلی به نام چافاتی را می پزند و بین همسایگان تقسیم می کنند آن ها پس از عید فطر به دید و بازدید اقوام می پردازند و عید را به یکدیگر تبریک می گویند.

مناسک عید فطر

  1. استقبال از عید فطر

اولین رسم عید فطر استقبال از آن می باشد که جشن میگیرند برای مثال در خرمشهر در هفته آخر ماه مبارک رمضان مردم خانه تکانی می کنند . آنها برای خرید گل و شیرینی و آجیل وارد بازار می شوند و در بیرجند با چراغانی کردن محله ها به استقبال عید فطر می روند.

  1. رویت هلال ماه شوال

در آخرین شب ماه رمضان بسیاری از مردم در نقطه ای بلند به افق چشم می دوزند تا با رویت هلال ماه شوال با ماه رمضان وداع کنند. در دهه چهل و پنجاه با توجه به اسناد موجود این موارد ذکر شده است:

در تبریز مردم به مساجد می رفتند تا هلال ماه را رویت کنند و بعد از دیدن ماه شوال نماز بر پا میکردند و تبریک میگفتند

در مهاباد رویت هلال ماته بر عهده ریش سفیدان و روحانیونه بود و هر کس زود تر ماه را رویت می کرد پاداشی دریافت میکرد و بعد از رویت ماه به جارچی سپرده می شد تا همه را از آمدن عید و ماه شوال باخبر کند و سپس مردم آن شهر نماز بر پا میکردند

3.مراسم وداع با ماه رمضان

الف)برپایی مجالس دعا و ختم قرآن

در گازار بیرجند شب عید فطر در مجلس ختم قرآن هر کس سوره اخلاص را می خواند باید بانی می شد و شیرینی می خرید و از آنجا که بیشتر افراد ، مایل بودند در خرید شیرینی سهیم باشند؛ هر نفر یکبار این سوره را قرائت می کرد سپس قاریان این سوره پول های خود را روی هم می گذاشتند و شیرنی می خریدند و روز عید فطر بین مردم تقسیم می کردند.

در کاکی دشتی قاریان قرآن پس از ختم جز سی به دعا و راز و نیاز و طلب آمرزش و سلاکتی و تندرستی برای همگان می پردازند.

در نیشابور یکی از آیین های مربوط به آخرین شب ماه مبارک از این قرار است که در آغاز جلسه قرآن، ظرفی پر از خرما را در بین حاضرین چرهانده و توزیع می کند و بیشتر این خرماها را به بیماران خود می دهند.

ب) احیا در شب عید فطر

با توجه به مستندات گزارش های گنجینه واحد فرهنگ مردم در استان های آذربایجان غربی ، اردبیل ، خراسان رضوی ، سنان ، گیلان ، اصفهان ، فارس ، قم و یزد شب عید فطر به منظور بر پایی مراسم احیا مردم پس از غروب آخرین روز ماه رمضان غسل میکردند و سپس تا اذان صبح در مسجد می ماندند و به خواندن نماز های واجب و مستحبی می پرداختند و بسیار استغفر الله می گفتند و برای حاجت روایی و سلامتی و سر بلندی تمامی مسلمانان و خودشان دعا می کردند.

در قم با غروب آخرین شعاع های ماه مبارک رمضان فضای متبرک شهر قم استغاثه های عارفانه «الهی العفو» مومنان روزه دار عطر آگین می شود و مراسم وداع با قرائت دعای ابوحمزه ثمالی و مناجات حضرت سجاد (ع) در مساجد برگزار می گردد.

ج) الوداع خوانی

در کازرون شب عید فطر مداحان و نوحه خوانان «الوداعی» می خواندند که بخشی از ابیات از این قرار بود:

ای بهترین ماه ها ، ماه مبارک الوداع                                        دیگر کجا بینم ترا ، ماه مبارک الوداع

عمر گران در باختم ، تا صحبتت دریافتم                                 قدر ترا نشناختم ماه مبارک الوداع

ای مونس شب های ماه رفتی به همراهت                                دیگر کجا بینم ترا، ماه مبارک الوداع

خدا الوداع صد الوداع                                                            ماه مبارک الوداع

ابیاتی از الوداع خوانی در جنوب ایران:

نور هر محفل از حضور تو بود                                             شادی هر دل از حضور تو بود

طاعت کامل از حضور تو بود                                               فیض ما از حضور تو بود الوداع

دوستان از فراق ناله کنید                                                گود مهتاب و شمع ناله کنید

خویش از آه و ناله واله کنید                                            دیده چون پر ز ژاله کنید الوداع

4.نماز عید فطر

اگر چه نماز عید فطر واجب نیست اما به دلیل استقبال همگان بوِزه آنان که موفق به روزه گرفتن شده اند در تمامی شهرهای ایران از چند روز قبل از عید مسئولین رابطین آنها مساجد ، بقاع متبرکه و مصلی ها رابرای برگزاری هر چه شکوه تر نماز عید آماده می کنند تا این رفتار عبادی- سیاسی هر چه باشکوه تر برگزار گردد.

در مهاباد در روز عید فطر پیش از طلوع آفتاب اهل هانه از کوچک تا بزرگ از خواب بیدار می شدند و تا هنگام طلوع آفتاب موذن به پشت بام مسجد یا به بالای گلدسته مسجد می رفت و سه مرتبه ندای «الصلوه» سر می داد سپس مردم راهی مصلی می شدند و به جماعت پشت سر امام جماعت نماز عید فطر بر پا می کردند

در تهران مراسم نماز با شکوه عبادی سیاسی عید فطر به امامت مقام معظم رهبری اقامه می شود و نماز گزاران به حالتراهپیمایی راهی مصلی می شوند و در مشهد بارگاه منور ثامن الحجج (ع) ، از اولین ساعات صبح پذیرای خیل پر شمار نماز گزارانی است که برای اقامه نماز ، راهی مسجد جامع گوهرشاد و صحن ها و رواق های متبرک می شوند.

در گنبد و دیگر شهرهای استا گلستان ، ترکمن ها روز عید به همراه روحانیون خود اول صبح به طرف عیدگاه برای خواندن نماز عید فطر حرکت می کنند و خطبه هت در زمینه های احکام شرعی ، امر به معروف و نهی از منکر و حضور در مسایل اجتماعی توسط چهار روحانی خوانده می شود.

5.زکات فطریه

در لنگرود مقدار سه کیلو گرم برنج برای هر یک از اعضای خانواده رادر سینی می ریختند و به ترتیب از بزرگ تا کوچک ترین فرد خانواده پنجه دست خود را بر برنج می زدند و فورا ظرف محتوی فطریه را در گوشه حیاط می گذاشتند و در موقع مقتضی از خانه خارج می کردند و به مستحق می دادند.

در برازجان فطریه را شب عید عید از اموالشان جدا می کنند و روز عید پس از نماز، فطریه را به اقوام نیازمندشان یا به فقرای دیگر می دهند.

6.زیارت اهل قبور

مردم سمنان روز عید فطر قبل از طلوع آفتاب به قبرستان می رفتند و هر کس به فراخور وسع مالی خود برای خیرات نان ، قند و... که به آن بار می گفتند در ظرف یا دستمالی ریخته بر سر مزار می بردند و پس از فاتحه خوانی برای اموات بین زیارت کنندگان پخش می کردند و همگی از آنجا راهی مصلی می شدند و در مصلی نماز عید فطر را بر پا می داشتند

دردامغان شب عید فطر به نیت خیرات برای اموات نان فطیر و سبزی پلو با گوشت درست می کنند و بین فقرا و مستمندان تقسیم می کنند.

7.دیدار از خانواده های عزادار

در زابل خانواده هایی که به تازگی عزیزی را از دست داده بودند،عید فطر را عید اول می گفتند. در چنین روزی عده ای از ریش سفیدان به منزل متوفی می رفتند و از صاحبان و اقوام درجه اول می خواستند که از عزا بیرون بیایند و گوسفند قربانی کنند و عید بگیرند پس از موافقت کسان متونی ، چند تن از زنان همسایه یا اقوام پیراهن سفید را ازتن صاحب عزا در می آوردند و پیراهن شادی بر تن آنها می پوشاندند.سپس اقوام متوفی چند گوسفند قربانی می کردند و ناهاری تدارک می دیدند و پس از نماز عید فطر نمازگزاران را برای صرف ناهار به منزل خود دعوت می کردند.

در گرگان کسانی که عزادار باشند در خانه می نشینند تا اقوام و نزدیکان و دوستان به دیدنشان بروند و صاحبان عزا با چای ، خرما و میده از مهمانان پذیرایی می کنند.

8.مهمانی

مراسم دید و بازدید بخصوص در اعیاد از گذشته متداول بود و چنانکه در قاضی جهان آذر شهر از بر پایی نماز عید نوه هایی که بر اولین بار روزه گرفته بودند برای گرفتن هدیه یا جایزه به دیدار پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها می رفتند.در اصفهان و زابل برای عید مبارکی به منزل بزرگان آبادی یا محل و خانواده می رفتند.

9.حلالیت طلبیدن

در روز عید فطر کسانی که با یکدیگر قهر هستند یا بینشان کدورتی وجود دارد از یکدیگر حلالیت می طلبند و با یکدیگر روبوسی می کنند تا بینشان صلح و آشتی برقرار شود.

در بندر ماهشر پیش از اقامه نماز عید فطر افرادی که با یکدیگر قهر بودند با وساطت روحانی آبادی با یکدیگر آشتی و صلح می کردند. سپس نماز عید فطر را به امامت همان روحانی به جا می آورند.

در سنندج روز عید، بزرگ خانواده در بالای منزل می نشیند و تمامی فرزندان و نوه ها گرداگرد او جمع می شوند و همه از یکدیگر حلالیت می طلبند و اگر کدورتی در میان باشد آن را رفع می کنند.

١٠- هدایای عید فطر

در بردسیر روز عید فطر هر جوانی که نامزد داشت برای خانواده نامزد خود هدایایی میفرستاد؛ این هدایا را پیشکشی عید مینامیدند. مقدار هدایا متناسب با توانایی و بنیه مالی خانواده داماد بود. کسانی که توانایی مالی بیشتری داشتند گوسفند فربه ای را که پیشتر پشت آن را حنا بسته بودند، به همراه دستبند طلا یا نقره و مقداری شیرینی و کله قند به خانه نامزد خود میفرستادند و ظهر روز عید خانواده پسر به عنوان عید دیدنی به خانه دختر میرفتند و خانواده دختر از مهمان ها پذیرایی میکردند.

در ابهر شب عید فطر هر کس که نامزد داشت برای نامزد خود تحفه میفرستاد این تحفه به «گلین پایی»  یا هدیه عروس معروف بود که شامل: برنج، نان، گوشت، میوه های فصل، شیرینی، آینه، پارچه، زیورآلات و. .. بود که در خونچه میگذاشتند و خونچه ها را با گل های زیبا تزیین میکردند و روی هدایا را با پارچه های حریر میپوشاندند و افرادی به نام «خونچه بر» یا «طبق کش »

خونچه ها را بر سر میگذاشتند و به همراه تنی چند از اقوام داماد با دف زدن و هلهله کردن راهی خانۀ عروس میشدند. پس از رسیدن به خانه عروس پذیرایی میشدند و از طرف خانواده عروس به هدیه آوران پای آوران دستمال یا جوراب هدیه داده میشد. همچنین به دختران تازه به خانه بخت رفته از طرف خانواده دختر این پای فرستاده میشد که به آن «پای اول » میگفتند. در کهک پدربزرگ ها در چنین روزی به دختران و پسران نوجوان و نابالغی که ماه رمضان را روزه گرفته بودند، قطعه ای زمین، سهم آب یا درخت به عنوان عیدی هدیه میدهند. در صومعه سرا روز عید عروس به دیدن مادر شوهر و خانواده همسرش میرود و خانواده ها بنا به وسعشان یک جوجه یا گوساله به عروسشان هدیه میدهند. داماد هم به تنهایی یا به اتفاق خانواده به منظور تبریک عید فطر به منزل عروس خود میرود و خانواده عروس پس از پذیرایی از داماد و خانواده اش به داماد پیراهن یا کت و شلوار هدیه میدهند.

١١- نذورات عید فطر

در تربت جام در آخرین شب ماه مبارک رمضان که به «الفه » موسوم بود خانم ها حلوای نذری میپختند و به مسجد میبردند و عقیده داشتند ثواب نذوراتشان به مرده ها میرسد.

در شهرکرد کسانی که نذر داشتند آش نخود لااله الاالله میپختند بدین ترتیب که مقدار نخودی را که نذر داشتند تا با آن آش بپزند تهیه میکردند و از اول ماه مبارک رمضان تا روز آخر ماه رمضان این نخود را که شسته و در کیسه ای ریخته بودند با خود به مسجد میبردند و پس از نماز مغرب و عشا بین زنان نمازگزار تقسیم میکردند تا هر نمازگزار بر تک تک نخودها ١٠٠ مرتبه لااله الاالله و صلوات بخواند سپس روز عید تمامی همسایگان و آشنایان برای طبخ آش نذری در منزل یکی از نذرکننده ها جمع میشدند.

در برزک کاشان عده ای که نذر ٧٢ سکه به نیت ٧٢ شهید کربلا دارند در چنین روزی ٧٢ سکه خود را پس از اینکه حاجتشان برآورده شد بین حاضران در مصلی تقسیم میکنند و هر کس که حاجتی دارد سکه را میگیرد و خود نیز نیت میکند.

در تهران مرسوم است کسانی که نذر دارند با پختن شله زرد، آش رشته و قربانی کردن گوسفند و تقسیم آن در بین همسایگان، دوستان و آشنایان، آنها را در شادی این روز بزرگ سهیم میکنند.

١٢- غذاها و نان های روز عید فطر

در شهرهای مهاباد و اشنویه غذای خانواده ها چلوخورشت و سبزی بود که در مجمعه های مسی گذاشته میشد و آنها را به مسجد میبردند و در مسجد در کنار هم غذای روز عید را صرف میکردند.

در سمنان زرشک پلو، رشته پلو و سبزیپلو طبخ میشد که داخل پلوها حتماً گوشت قرار میدادند.

در سنندج «قلیه » تدارک میدیدند که از گوشت، شیره انگور، لپه و کشمش تهیه میشد.

در کیاسرای رشت روز عید سفره ختم رمضان پهن میکردند و در سفره آش شیر، رشته خشکار و نان برنجی میگذاشتند و اهل خانه قبل از رفتن به نماز عید از این خوراکیها میخوردند.

غذای معمول روز عید در اصفهان «آش رشته » و در فین کاشان «آش نعناع داغ » و درساوه «آش ترش » یا «آش سرکه » است.

در تهران صبح روز عید حلوای مخصوصی به نام «کاچی» طبخ میشود که بچه ها با بردن ظرفی از آن به خانه همسایگان و اقوام عیدی دریافت میکنند و در«خنج » حلوای آویشن تهیه میشود.

در مشهد غذای روز عید «یخمی»  یا همان چلو گوشت است.

سخنان رهبری پیرامون عید سعید فطر

هر عید فطری، برای انسانِ مسلمانِ آگاهِ هوشیار، می‏تواند یک روزِ عیدِ حقیقی باشد. روز شروعِ دوباره زندگی معنوی و روحی؛ مثل بهار برای گیاهان و درختان. انسانی که ممکن است در طول سال دچارِ انواع آلودگیها و گناهان شود، و انسانی که بر اثر هوای نفس و خصلتها و صفات زشت، خود را تدریجاً از ساحتِ رحمتِ الهی دور کرده است، هر سال از طرف پروردگار عالم از یک فرصت استثنایی برخوردار می‏شود و آن فرصت، ماهِ مبارک رمضان است. در طول ماه رمضان، دلها نرم می‏شود، روحها تلألؤ و درخشندگی پیدا می‏کند، انسانها آماده قدم نهادن در وادی رحمتِ خاصه الهی می‏شوند و هر کس به قدر استعداد، همّت و تلاش خود، از ضیافت عظیم الهی برخوردار می‏گردد. بعد از آن‏که این ماه مبارک به پایان رسید، روزِ شروعِ سال جدید، روز عید فطر است. یعنی روزی که انسان می‏تواند با استفاده از دستاوردهای ماه رمضان، راه مستقیم الهی را پیش گیرد، و از کج‏راهه‏ها پرهیز کند.

عید فطر، یکى از عظیمترین مناسبتهاى اسلامى است. دنیاى اسلام، روز عید فطر را به معناى حقیقى عید مى‌داند و عید مى‌گیرد؛ و این چیزى است که اسلام براى امّت اسلامى خواسته است: «جعله اللَّه لکم عیدا و جعلکم له اهلا»؛ خداى متعال امروز را براى امّت اسلامى عید قرار داد و آنها را شایسته‌ى این عید دانست. آنچه مهم است، بخش دوم قضیه است.

ما باید از این هدیه‌ى الهى استفاده کنیم؛ هم استفاده‌ى شخصى، به معناى راه دادن نور معرفت و توبه و انابه به دلهاى خودمان، که اگر از عالم معرفت و محبّت الهى دریچه‌اى بر روى دلهاى خودمان باز و اندرون خود را نورانى کنیم، بسیارى از تاریکیها و گرفتاریهاى دنیاى بیرون هم حل خواهد شد؛ چون دل انسانهاست که سرچشمه‌ى خوبیها و بدیهاست - در اعمال و رفتار و مناسبات اجتماعى و بین‌المللى آنها - و هم استفاده‌ى عمومى بکنیم.

نکته‌اى که در روز عید فطر و عید اضحى نهفته است، این است که این دو روز از نظر اسلام، بهانه و فرصتى است براى تجدید مبانى اسلامى در ذهنها و مرور کردن آنها، چه در قالب نماز عید فطر و چه در قالب خطبه‌ها و اجتماعاتى که در آنها گفتگویى در باب اسلام است. از این‌روست که در ادعیه‌ى قنوت امروز، مؤمنین به پروردگار عرض مى‌کنند: «الّذى جعلته للمسلمین عیداً و لمحمّدٍ ذخراً و شرفاً و کرامتاً و مزیدا». امروز، ذخیره و مایه‌ى شرف و سربلندى پیغمبر خاتم است و افزایش در معنا و محتواى ادامه‌ى رسالت آن بزرگوار، در اذهان مردم مزید است.

کسي که بتواند جان و روح خود را تزکيه و پاک‌سازي کند، به فلاح و رستگاري دست خواهد يافت و اداي زکات فطر نيز موجب طهارت انسان از دنائت، لئامت، حرص و بخل مي‌شود

ايشان زکات، روزه گرفتن و عيد سعيد فطر را عامل تطهير و تزکيه مسلمانان خواندند و فرمودند:

به برکت همين طهارت، ايران اسلامي آباد و آزاد خواهد شد، توسعه پيدا خواهد کرد و به فضل پروردگار فقر، تبعيض، بدبختي و ناملايمات گوناگون زندگي از بين خواهد رفت.

پرداخت زکات فطره که با نيت عبادت و تقرب به خداوند متعالي انجام مي‌شود، نوعي بهره‌گيري از ماديات براي رسيدن به معنويات است. اگر زکات فطره از صورت پرداخت فردي به سمت بُعد اجتماعي آن سوق داده شود، پشتوانه و سرمايه مهم اقتصادي در حل مشکلات مردم خواهد بود. ايجاد مراکز درماني، تأسيس کانون‌هاي علمي و صنعتي براي اشتغال‌زايي بيکاران جامعه، سرمايه‌گذاري براي مسائل بهداشتي و عمران محيط زيست، تقويت بنيه دفاعي مسلمانان و پاسداري از مرزهاي اسلامي، توسعه فرهنگ عمومي و ديني و ايجاد مؤسسات پژوهشي و تحقيقاتي، برخي از دست‌آوردهاي پرداخت زکات فطره در روز عيد است که در صورت جمع‌آوري و مصرف صحيح اين بودجه ديني به دست خواهد آمد.

نظر بر روایات مختلف در مورد عید سعید فطر نشان می‌دهد که این عید بزرگ از سوی معصومین به قیامت تشبیه شده است به عنوان مثال حضرت علی (ع) در مورد نماز عید فطر فرمودند: زمانیکه از خانه‌هایتان به قصد خواندن نماز عید خارج می‌شوید، انگار که از قبر خارج می‌شوید و برای حشر می‌روید. وقتی به جایگاه نماز می‌رسید، انگار در پیشگاه خدا در روز قیامت ایستاده‌اید. و زمانی که نماز تمام می‌شود و به منازل خود بازمی‌گردید، انگار به خانه‌های خود در بهشت بازمی‌گردید.این گونه روایت شده است که «خطب امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع) یوم الفطر فقال: «ایها الناس! ان یومکم هذا یوم یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المبطلون و هو یوم اشبه بیوم قیامکم، فاذکروا بخروجکم من منازلکم الی مصلاکم خروجکم من الاجداث الی ربکم و اذکروا بوقوفکم فی مصلاکم وقوفکم بین یدی ربکم، و اذکروا برجوعکم الی منازلکم رجوعکم الی منازلکم فی الجنة. عباد الله! ان ادنی ما للصائمین و الصائمات ان ینادیهم ملک فی آخر یوم من شهر رمضان ابشروا عباد الله فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم فانظروا کیف تکونون فیما تستانفون

یعنی «ای مردم! این روز شما روزی است که نیکوکاران در آن پاداش می‌گیرند و زیانکاران و تبهکاران در آن مأیوس و ناامید می‌گردند و این شباهتی زیاد به روز قیامت دارد. پس با خروج از منازل و رهسپاری به سوی جایگاه نماز عید، خروجتان را از قبر و رفتنتان را به سوی پروردگار به یاد آورید، و با ایستادن در جایگاه نماز، ایستادن در برابر پروردگارتان را یاد کنید، و با بازگشت‏ به سوی منازل خود، بازگشتتان به سوی منازلتان در بهشت‏ برین را متذکر شوید. ای بندگان خدا. کمترین چیزی که به زنان و مردان روزه ‏دار داده می‌شود، این است که فرشته ‏ای در آخرین روز ماه رمضان به آنان ندا می‌دهد و می‌گوید: هان! بشارتتان باد، ای بندگان خدا که گناهان گذشته‏ تان آمرزیده شد! پس به فکر آینده خویش باشید که چگونه بقیه ایام را بگذرانید؟»

یک توصیف زیبا از نماز عید فطر، تشبیه سه موقف قیامت است. تشبیه حشر خلایق به خروج از منزل، ایستادن در پیشگاه خدا به اقامه نماز، و بازگشت از نماز (همراه با سرور و شادمانی) به بازگشت بسوی جایگاه ابدی در بهشت است

امام علی علیه السلام

إنَّما هُوَ عيدٌ لِمَن قَبِلَ اللّهُ صِيامَهُ وشَكَرَ قِيامَهُ، وكُلُّ يَومٍ لا يُعصَى اللّهُ فيهِ فَهُوَ عيدٌ

اين، عيد كسى است كه خداوند، روزه او را پذيرفته و عبادتش را قبول كرده است و هر روزى كه در آن، خدا معصيت نشود، آن روز عيد است

على علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله عصایى داشت که ته آن آهن نوک تیزى قرار داشت، بر آن تکیه مى‏کرد و روزهاى عید [فطر و قربان‏] و در سفرها آن را همراه مى‏برد و در نماز جلو خود مى‏نهاد [تا حریم نمازش باشد]

6- على علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله روز عید فطر هنگامى که مى‏خواست براى نماز عید به سوى مصلّى بیرون رود قبلا با چند دانه خرما یا کشمش افطار مى‏نمود

 امام باقر علیه السّلام فرمود: امیر المؤمنین علیه السّلام را معمول چنین بود که روز عید قربان غذایى نمى‏خورد تا از گوشت قربانى خود غذائى تناول کند، و روز عید فطر از خانه بیرون نمى‏رفت تا وقتى که غذائى بخورد، و فطره مقرر را به اهلش رد کند. آنگاه امام علیه السّلام فرمود: و ما نیز همین طور رفتار میکنیم

حلبى از امام صادق علیه السّلام سؤال کرد در مورد عید فطر و عید قربان که اگر یکى از این روزها با روز جمعه برخورد کند چه باید کرد و چگونه میان‏ نمازهاى آن دو جمع باید کرد؟

آن حضرت فرمود: در زمان امیر المؤمنین علیه السّلام چنین شد یعنى روز عید با جمعه یکى شد آن حضرت خطاب به مردم فرمود: هر کس بخواهد بنماز جمعه حاضر شود بیاید، و هر کس حاضر نشود نیز زیانى برایش ندارد، و باید نماز ظهر را بخواند بجاى نماز جمعه، و امیر المؤمنین علیه السّلام دو خطبه ایراد فرمود که در آن دو: خطبه عید و خطبه جمعه را با هم ایراد کرد

على علیه السّلام فرمود: رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم افراد را منع مى‏کرد، که براى شرکت در نماز عید فطر و قربان سلاح همراه خود بردارند، مگر اینکه دشمن در کنار آنان حاضر باشد

امام علی علیه السلام

ألا و إنَّ هذا الیَومَ یَومٌ جَعَلَهُ اللّه ُ لَکُم عِیدا و جَعَلَکُم لَهُ أهلاً، فَاذکُرُوا اللّه َ یَذکُرکُم وَ ادْعُوهُ یَستَجِب لَکُم

 

امروز (روز عید فطر) روزی است که خداوند آن را برای شما عید قرار داد و شما را نیز شایسته آن ساخت؛ پس به یاد خدا باشید تا او نیز به یاد شما باشد و او را بخوانید تا خواسته هایتان را اجابت کند

طبق کلام حضرت علی(ع) در نهج البلاغه، این عید مخصوص کسانی است که خداوند روزه آنها را پذیرفته و نمازشان را ستوده و از آنان به خاطر کارهای نیکشان سپاسگزاری کرده است. علي(ع) همچنین می‌فرمایند: «عید آن کس فرخنده و مبارک است که خدای خویش را اطاعت کرده است.

محور خطبه حضرت علی(ع) در روز عید فطر موارد زیر را در بر می‌گیرد

اقرار به توحید: توحید از بنیادی‌ترین مسائل دینی است که سایر اعمال در پرتوي آن معنا می‌یابد. حضرت علی(ع) توحید را با تمام ابعادش مورد توجه قرار می‌دادند و در خطبه‌ای که به مناسبت روز عید فطر ایراد فرمودند، این مسئله را در راس سخنانشان قرار دادند: «اشهد ان لا اله الا الله، وحده لا شریک له ....»

نکوهش و مذمت دنیا: حضرت علی (ع) در خطبه 45 نهج البلاغه به مذمت دنیا پرداخته و علاوه بر ناپایدار خواندن آن، مردم را ناگزیر از گذشتن از این کاروانسرا می‌دانند و در ادامه ضمن بیان زیبایی‌های ظاهری دنيا مسلمین را به برداشتن توشه از آن سفارش می‌کنند و سپس آنها را به قناعت و دوری از افزون‌طلبی فرا می‌خوانند. در فرازی دیگر می‌فرمایند: «دنیا خانه‌ای است که چیزی جز فنا در انتظار انسان‌ها نیست با این حال اکثر آنها قصد ماندن در دنیا را دارند.»

ستایش و حمد خداوند: حضرت علی(ع) در این خطبه دوام شکر و سپاس الهی را به روزه‌داران متذکر می‌شوند: «سپاس و ستایش خدایی را که آسمان‌ها و زمین را آفرید و تاریکی‌ها و نور را برقرار ساخت.» در حقیقت، ایشان معتقدند اگر فردی موفق به خودسازی از طریق عبادت، روزه و شب زنده‌داری شد، باید ستایش‌گر و شکرگزار توفیق و عنایت خداوند باشد

شهادت به رسالت حضرت محمد (ص): آن حضرت در فراز دیگری از خطبه خود در عید سعید فطر ضمن شهادت بر رسالت حضرت محمد (ص)، خدمات فراوان و تلاش‌های بی شائبه آن حضرت را در برپایی اسلام و دوام و گسترش آن خاطرنشان نمودند: «شهادت می‌دهم که محمد (ص) بنده او و رسول و فرستاده اوست به سوی خلقش و امین اوست بر وحیش و نیز اینکه او رسالت‌های پروردگارش را تبلیغ کرد و در راه خداوند با آنها که از راه او منحرف شدند و دیگری را با او برابر گرفتند، جهاد کرد و خداوند را عبادت نمود تا آن‌که لحظه یقین و پیوستنش به جوار رحمت الهی فرارسید

توجه به تقوا: تقوا مهم‌ترین عامل تزکیه روح انسان و مایه رشد و شکوفایی ریشه‌های معنوی اوست، لذا در روز عيد فطر نیز به داشتن تقوا در جهت استمرار نشاط درونی مسلمین تاکید شده است؛ چرا که یکی از مهم‌ترین نقش‌های کلیدی تقوا، نگهداری از گناهان است

حضرت علی(ع) در این خطبه بعد از ذکر نام برخی از گناهان می‌فرمایند: «خداوند ما و شما را بوسیله تقوا حفظ كند.» از طرفی، فلسفه و حکمت وجوب روزه نیز رسیدن به تقوای الهی است، همچنان‌که در آیه 183 سوره بقره بدان اشاره شده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما واجب شده، همان‌طور که بر مردمان قبل از شما واجب شده بود، شاید پرهیزکار و متقی شوید.»

نهایتاً مولای ما، حضرت علی(ع) بعد از سفارش مسلمین به دوری از اعمال ناپسند نظیر دروغ، امتناع از جهاد، کم‌فروشی، گران‌فروشی و دیگر مفاسد اقتصادی، اخلاقی و اجتماعی متذکر می‌شوند که اگر حقیقتاً توحید در جان انسان جا بگیرد و انسان به این باور برسد که تمام اعمال، تفکرات و رفتارهای او در علم الهی حاضر است و تقوای الهی را پیش بگیرد، روزهایش همیشه عید خواهد بود و شادی و نشاط معنوی با جانش عجین خواهد شد.

عید در لغت از ماده ی عود، به معنی بازگشت است و لذا به روزهائی که مشکلات از قوم و جمعیتی برطرف می شود و بازگشت به پیروزیها و راحتی های نخستین می کند، عید گفته می شود و در اعیاد اسلامی به مناسبت اینکه در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه ی حج، صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان باز می گردد و آلودگی ها که برخلاف فطرت است، از میان می رود، عید گفته شده است

بسیاری از آیات قرآن بر اجتماعی بودن شئون اسلامی دلالت می کند و صفت اجتماعی بودن در تمامی احکام و نوامیس اسلامی حاکم است. شارع مقدس اسلام در مسئله ی جهاد، اجتماعی بودن را به طور مستقیم تشریع کرده و دستور داده، حضور در جهاد و دفاع، به آن مقداری که دشمن دفع شود واجب است.

روزه و حج، بر هر کسی که مستطیع و قادر به انجام آن دو باشد و عذری نداشته باشد، واجب است. اجتماعیت، در این دو واجب، به طور مستقیم نیست. بلکه لازمه ی آن دو است؛ چون وقتی روزه دار روزه گرفت، قهراً در طول رمضان در مساجد رفت و آمد خواهد کرد و در آخر در روز عید فطر، این اجتماع به حد کامل می رسد و نیز وقتی مکلف به زیارت خانه خدا گردید قهراً با سایر مسلمانان یک جا جمع می شود و در روز عید قربان این اجتماع به حد کامل می رسد و نیز نمازهای پنجگانه یومیه را بر هر مکلفی واجب کرده و جماعت را در آن واجب نساخته، ولی این رخصت را در روز جمعه تدارک و تلافی کرده و اجتماع برای نماز جمعه را بر همه واجب ساخته است

عید فطر در قرآن

با مراجعه به قرآن شریف آیاتی را می توان یافت که به طور مستقیم و با کمی دقت بر عید فطر و آداب آن توجه دارند و نشان می دهند که این مسئله از دید قرآن پنهان نمانده است. آن آیات عبارتند از

آیه ی 185 سوره ی مبارکه ی بقره: در این آیه، خداوند متعال ضمن معرفی ماه مبارک رمضان و نزول قرآن، در آن به برخی از احکام مربوط به این ماه شریف اشاره کرده ومی فرماید: هر یک از شما که هلال ماه رمضان را مشاهده کرد، باید روزه بگیرد وکسی که در حال سفر و یا مریض بود و ماه رمضان را درک کرد، در روزهای دیگر، باید روزه ی فوت شده را جبران کند. در ادامه می فرماید: خداوند این احکام را به خاطر راحتی شما و نه به خاطر به سختی افتادنتان تشریع نموده است و اینکه عدّه را تکمیل کنید و خدا را به خاطر هدایت، بزرگ بدارید. «یریدالله بکم الیسر ولایرید بکم العسر ولتکملواالعده ولتکبروالله علی ما هدیکم ولعلکم تشکرون

التکملوا... عطف به یرید و مبین، علت غائی است. خداوند در تشریع احکام، برای شما آسانی خواسته نه سختگیری تا روزه ی ایام معدود را به هر صورتی که بتوانید چه در ماه رمضان یا غیر آن به کمال رسانید. ممکن است ولتکملوا، عطف به فعل مقدر یا فلیصمه، باشد تا از این امر «فلیصمه» (و هر امری) آنچه آسانست و بتوانید، انجام دهید و آن را تکمیل نمایید. چون امر ولتکملوا بعد از امر به روزه ی ماه رمضان است کمال ظاهری آن معنای اتمام می باشد و کمال معنوی آن، انجام با شرایط وآداب آن است تا با گذشت ایام اراده ی ایمانی، حاکم بر انگیزه ها و شهوات گردد و انسان را برتر آرد و اراده ی خدا ذهن را فراگیرد و یاد عظمت او، زنده و فعال گردد. یادی که بر طریق هدایت استوار شود: ولتکبروا لله علی ماهداک و در پرتو آن، نعمت ها مشخص و شکرگزاری شود

در روایات، منظور از تکبیر در جمله: و لتکبروا لله علی ما هدیکم، تعظیم و منظور از هدایت، ولایت است

اینکه هدایت به معنای ولایت باشد از باب تطبیق کلی بر مصداق است و ممکن است از قبیل همان قسم بیاناتی باشد که نامش را تاویل گذاشته اند. چنانکه در بعضی از روایات آمده و در معنای دو کلمه ی یسر و عسر فرموده اند: یسر، ولایت و عسر، مخالفت با خدا و دوستی با دشمنان خداست.

پس معنای آیه، این است که خداوند را بزرگ بداری و اجلالش کنی، بخاطر آن هدایت و راهنمایی که برای شما در دینتان بیان کرد و بخاطر آنکه به شما توفیق داد تا ماه رمضان را روزه بدارید. این ماه مختص شما امت مسلمان می باشد و امم دیگر از آن بی بهره اند.

بیشتر دانشمندان گفته اند که مقصود از ولتکبرالله، تکبیرهایی است که در شب عید فطر وارد شده است که این تکبیرها بعد از چهارنماز مغرب و عشاء و صبح روز عید ونماز عید فطر گفته می شود. در عید فطر این گونه می گویند «الله اکبر الله اکبر لااله الاالله و الله اکبر، الله اکبر ولله الحمد، الحمد علی ماهدانا وله الشّکر علی ما اولانا»

توضیح: برخی برای روز عید این تکبیرها را بعد از نماز ظهر و عصر روز عید نیز ذکر کرده اند. حضرت امام خمینی و آیت اللهاراکی، جزء این دسته از فقها می باشند. مستند این حکم، روایتی است از قول امام صادق (علیه السلام) که فرمود: در عید فطر هم تکبیر هست. عرضه داشتم، تکبیر که غیر از روز قربان نیست. فرمود: چرا در عید فطر هم هست، لیکن مستحب است که در مغرب و عشاء و فجر و ظهر و عصر و دو رکعت نمازعید گفته شود.

همچنین سعید نقاش از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: برای من در شب عید فطر تکبیر هست، اما واجب نیست، بلکه مستحب است. می گوید، پرسیدم این تکبیر در چه وقت مستحب است؟ فرمود: در شب عید، در مغرب و عشا و درنماز صبح و نماز عید، آنگاه قطع می شود. عرضه داشتم: چگونه تکبیر بگویم؟ فرمود: می گوئی الله اکبر، الله اکبر، لااله الاالله و الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد، الله اکبر علی ماهدانا و منظور از کلام خدا که می فرماید: و لتکملوا العده همین است. چون معنایش این است که نماز را کامل کنید و خدا را در برابر اینکه هدایتتان کرده تکبیر کنید و تکبیر همین است که بگوئید: الله اکبر، لااله الاالله و الله اکبر، و لله الحمد. راوی می گوید، در روایت دیگری آمده که تکبیرِ آخر را چهار بار باید گفت.

مرحوم علامه طباطبایی ضمن بیان دو روایت یاد شده در حل تعارض بین آن دو می نویسد: اختلاف این دو روایت که یکی تکبیر را در ظهر و عصر نیز مستحب می داند و دیگری نمی داند، ممکن است حمل شود بر مراتب استحباب. یعنی دومی مستحب باشد و اولی مستحب تر و اینکه فرمود: منظور از (ولتکملوا العده) اکمال نماز است. شاید منظور این باشد، با خواندن نماز عید، عدد روزه را تکمیل کنید و باز خود تکبیرات را بگوئید.که خدا شما را هدایت کرد، و این با معنائی که ما از ظاهر جمله ی و لتکبروالله علی ماهدیکم... فهمیدیم منافات ندارد. برای اینکه کلام امام، استفاده ی حکم استحبابی از مورد وجوب است

شافعی معتقد است که باید الله اکبر را سه بارگفت و از زمانی که ماه دیده می شود و تا زمانی که امام به نماز می ایستد، این تکبیرها تکرار شود. وقتی امام بیرون آمد، همراه تکبیر او باید تکبیر گفت. در حالی که در عید قربان باید همین تکبیرها را پشت سرِ ده نماز خواند که اولین آنها نماز ظهر روز عید قربان تا ده نماز بعد از آن می باشد. کسانی که در شهرها هستند پشت سرِ ده نماز، این تکبیرها را می گویند و کسانی که در منی می باشند، پشت سر 15 نماز که اول آنها نماز ظهر عید قربان است، این تکبیرها را تکرار می کنند

آیات 14 و 15 سوره ی مبارکه ی اعلی:

در آیات مورد بحث به نجات اهل ایمان و عوامل این نجات اشاره می کند. نخست می فرماید: مسلماً رستگار می شود کسی که خود را تزکیه کند (قد افلح من تزکی) و نام پروردگارش را به یاد آورد و به دنبال آن نماز بخواند (و ذکر اسم ربه فصلی)

به این ترتیب، عامل فلاح و رستگاری و پیروزی و نجات را سه چیز می شمرد: تزکیه و ذکر نام خداوند و سپس بجا آوردن نماز. در اینکه منظور از تزکیه چیست، تفسیرهای گوناگونی ذکر کرده اند: نخست اینکه منظور، پاکسازی روح از شرک است، به قرینه ی آیات قبل و نیز به قرینه ی این که مهمترین پاکسازی، همان پاکسازی از شرک است. دیگر اینکه منظور، پاکسازی دل از رذائل اخلاقی و انجام اعمال صالح است، به قرینه ی آیات فلاح در قرآن مجید، از جمله آیات آغاز سوره ی مؤمنون که فلاح را در گرو اعمال صالح می شمرد. و به قرینه ی آیه 9 سوره شمس که بعد از ذکر مسئله ی تقوی و فجور می فرماید: قدافلح من زکیها: رستگار شد کسی که نفس خود را از فجور و اعمال زشت پاک کرد و به زینت تقوی بیاراست.

دیگر اینکه منظور، زکات فطره در روز عید فطر است که نخست باید زکات را پرداخت و بعد نماز عید را بجا آورد.

قابل توجه این که: در آیات فوق نخست، سخن از تزکیه و بعد ذکر پروردگار و سپس نماز است.

به گفته ی بعضی از مفسران، مراحل عملی مکلف، سه مرحله است: نخست ازاله ی عقائد فاسده از قلب. سپس حضور معرفه الله و صفات و اسماء او در دل و سوم اشتغال به خدمت. آیات فوق در سه جمله ی کوتاه، اشاره به این سه مرحله کرده است

این نکته نیز قابل توجه است که نماز را فرع بر ذکر پروردگار می شمرد. این به خاطر آن است که، تا به یاد او نیفتد و نور ایمان در دل او پرتوافکن نشود، به نماز نمی ایستد. به علاوه، نمازی ارزشمند است که توأم با ذکر او و ناشی از یاد او باشد و این که بعضی، ذکر پروردگار را تنها به معنی الله اکبر یا بسم الله الرحمن الرحیم که در آغاز نماز گفته می شود تفسیر کرده اند که در حقیقت بیان مصداق هایی از آن است

همان طور که می دانیم، وظیفه ی پیغمبر تزکیه است. دلهای مستعد و حق طلب و حقیقت خواه آیات را می شنوند، متاثر می شوند، می پذیرند و می گروند و دل هایشان از نجاست شرک، با آب توحید، پاک و پاکیزه می شود

و ذکر اسم ربه فصلی (اسامی پروردگار همگی اوصاف ذات مقدسش هستند) ذکر ممکن است به زبان باشد، مثل معنی رحمن و رحیم و آثار رحمت واسعه ی خداوند در همه ی کائنات و در وجود خودمان بیندیشیم. توجه به معانی رحمت و علو و عظمت خالق و رازق بودن قادر متعال، قهراً و قطعاً، خضوع و خشوع می آورد. برجسته ترین نمونه ی اظهار خشوع، نماز است. ببینید چگونه در سه کلمه، جمیع مراحل را جمع فرموده است:

1- پاک شدن از شرک و اخلاق رذیله به توحید و ایمان و باور داشتن اصول عقاید (تزکی)

در آثار قدرت و حکمت پروردگار و نعمتهای مادی و معنوی و جسمی و روحی اندیشیدن. زیرا که هر ساعتی از این تفکر، بهتر از هفتاد سال عبادت است. علاوه بر این ذکر قلبی، با زبان نیز کلمه شهادت گفتن (وذکراسم ربه)

اظهار شکستگی و فروتنی و کوچکی در پیشگاه پروردگار نمودن و به عبادت و پرستش پرداختن (فصلی)

هرکس این سه مرحله را پیمود به سرمنزل فلاح و رستگاری می رسد و این است معنی «قد افلح من تزکی»

عده ای براساس روایات رسیده معتقدند که منظور از «تزکی» دادن زکات فطره و خواندن نماز عید است.(7) بعضی نیز تزکیه را در اینجا، به معنی دادن صدقه ی مالی دانسته اند. مهم این است که تزکیه، معنی وسیعی دارد که همه ی این مفاهیم را در بر می گیرد. هم پاکسازی روح از آلودگی شرک و هم پاکسازی از اخلاق رذیله و هم پاکسازی عمل از محرمات و هرگونه ریا و هم پاکسازی مال و جان به وسیله ی دادن زکات در راه خدا. زیرا طبق آیه ی اخذ من اموالهم صدقه تطهرهم و تزکیهم بها (از اموال آنها صدقه ای (زکات) بگیر تا آنها را به وسیله ی آن پاکسازی و تزکیه کنی)، دادن زکات سبب پاکی روح و جان است. بنابراین، تمام تفسیرها ممکن است درمعنی گسترده ی آیه جمع باشد.

چند روایت که در ذیل این روایت آمده است را مرور می کنیم: عبدالله بن مسعود گفته است که مقصود از آیه ی «ذکراسم ربه فصلی» آن است که انسان زکات مال خود را بدهد و نماز را اقامه کند و بر این اساس مرتباً می گفت: «رحم الله امراء تصدق ثم صلی» یعنی خدا بیامرزد کسی را که صدقه بدهد و نماز بخواند. سپس آیه ی یاد شده را تلاوت کر

عده ای دیگر گفته اند، منظور از صدقه، همان زکات فطره است که در اول ماه شوال پرداخت می شود و تکبیرهای روز عید و نماز عید فطر را نیز شامل می شود. حضرت به عبدالله بن عمر نافع می گفت: آیا صدقه داده ای؟ اگر پاسخ می داد بله، صدقه داده ام، به وی می گفت: پس بیا به مصلی برویم و نماز بخوانیم و اگر پاسخ می داد: صدقه نداده ام، به او می گفت: صدقه بده تا به مصلی برویم و نماز بخوانیم. سپس آیه ی یاد شده را تلاوت می کرد

ابوخالد گفت: نزد ابوالعالیه رفتم، به من گفت، روز عید، قبل از آن که برای نماز بروی، به اینجا می آیی؟ پاسخ دادم: بله. وقتی روز عید فرا رسید، به نزد وی رفتم. از من پرسید: آیا افطار کرده ای؟ پاسخ دادم: بله. پرسید: آیا غسل کرده ای؟ گفتم: بله. گفت: آیا صدقه داده ای؟ گفتم: بله. گفت: تو را به این خاطر به اینجا فراخوانده ام که در ابتدا این اعمال را انجام دهی و پس از آن به مصلی بروی. آنگاه این آیه را خواند و گفت، مردم مدینه هیچ صدقه ای را برتر از آن ندیدند که کسی به کس دیگر آب دهد

شخصی از امام صادق(ع) پرسید معنای آیه ی قد افلح من تزکی چیست؟ فرمود: این است که هرکس زکات فطره بدهد، رستگار می شود. پرسید معنای آیه ی «و ذکر اسم ربه فصلی» چیست؟ فرمود این است که (برای نماز عید) به سوی جبانه برود و نماز بخواند و منظور از جبانه، صحرا است

رسول خدا(ص) همواره در روزهای عید فطر، قبل از رفتن به مصلی، فطره را تقسیم می کرد و این آیه را می خواند: «قد افلح من تزکی و ذکر اسم ربه فصلی

آداب نماز عید

خداوند متعال در فرازی از آیه ی 31 سوره ی اعراف می فرماید: «خذوا زینتکم عند کل مسجد...» یعنی هنگام رفتن به مسجد زینتهای خود را بردارید. این خطاب به همه ی فرزندان آدم به عنوان یک قانون همیشگی که شامل اعصار و قرون می شود که زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود داشته باشید.

این جمله می تواند هم اشاره به زینتهای جسمانی باشد که شامل پوشیدن لباسهای مرتب و پاک و تمیز و شانه زدن موها و به کاربردن عطر و مانند آن می شود و هم شامل زینت های معنوی. یعنی صفات انسانی و ملکات اخلاقی و پاکی نیت و اخلاص. و اگر می بینیم در بعضی از روایات اسلامی تنها اشاره به لباس خوب یا شانه کردن موهاشده و اگر می بینیم تنها سخن از مراسم نماز عید و نماز جمعه به میان آمده است، دلیل بر انحصار نیست، بلکه هدف بیان مصداقهای روشن است و همچنین اگر می بینیم که در بعضی دیگر از روایات، زینت به معنی رهبران و پیشوایان شایسته تفسیر شده، دلیل بر وسعت مفهوم آیه است که همه زینتهای ظاهری و باطنی را دربر می گیرد

 

روزى كه گنهكاران زيان مى‏ بينند.

«و خسر فيه المبطلون‏»

شبيه‏ترين روز به روز قيامت است.

«اشبه بيوم قيامكم‏».

چون در قيامت عده‏ اى كه زيان كارند، تاسف مى‏خورند و غضبناك مى ‏گردند و عده‏اى كه نيكوكارند رستگار و متنعم به نعمتهاى الهى مى‏ شوند.

روز عبرت گرفتن

«فاذكروا بخروجكم‏»

وقتى از منازلتان براى خواندن نماز عيد خارج مى ‏شويد، به ياد آوريد زمانى را كه از منزل بدن خود خارج خواهيد شد و سوى خداى خود خواهيد رفت.

«من الاجداث الى ربكم‏»

وقتى در جايگاه نماز خود مى ‏ايستيد به ياد آوريد زمانى را كه در محضر عدل الهى مى‏ ايستيد و از شما حسابرسى مى‏ كنند.

«و اذكروا وقوفكم بين يدى ربكم‏»

وقتى از نماز به منازلتان بر مى‏ گرديد به ياد آوريد زمانى را كه به منازل خود در بهشت‏ خواهيد رفت.

«و اذكروا منازلكم فى الجنة‏»

روز بشارت غفران و بخشش الهى.

«ابشروا عباد الله فقد غفر لكم ما سلف من ذنوبكم‏».

هادی و حسنا بهرامی: امام علی(ع) در روایتی به بیان هشت پیام از عید فطر می‌پردازند که نخستین آن  روزى است که نیکوکاران ثواب مى‌برند؛ همچنین ایشان می‌فرمایند، عید فطر، روزى که گنهکاران زیان مى‌بندد،  شبیه‌‏ترین روز به روز قیامت است، روز عبرت‌گیری است، روز خروج از منازل و قصد خدایی کردن، ایستادن در صف نماز،  یاد صف قیامت و حس بهشتی شدن در موقع بازگشت به منازل و روز بشارت غفران الهی استهادی و حسنا بهرامی: امیر‌المؤمنین على بن ابى طالب علیه‌السلام در روز فطر خطبه ایراد کرده و فرمودند اى مردم! همانا این روزِ شما، روزى است که در آن نیکوکاران پاداش مى‌یابند و هرزه‌کاران زیان مى‌بینند أو شباهت بسیارى به روز رستاخیز شما دارد؛ پس، با بیرون آمدن از خانه‌هاى خود به سوى مصلاّیتان به یاد آن روزى افتید که از گورهایتان به سوى پروردگارتان بیرون مى‌آیید و از ایستادن در مصلاّیتان به یاد آن روزى افتید که در پیشگاه پروردگارتان مى‌ایستید و از بازگشتن به سوى خانه‌هایتان آن روزى را یاد آورید که به خانه‌هاى خود در بهشت باز مى‌گردید

محورهاي خطبه علي(ع) در روز عيد فطر

محور خطبه حضرت علی(ع) در روز عید فطر موارد زیر را در بر می‌گیرد

اقرار به توحید: توحید از بنیادی‌ترین مسائل دینی است که سایر اعمال در پرتوي آن معنا می‌یابد. حضرت علی(ع) توحید را با تمام ابعادش مورد توجه قرار می‌دادند و در خطبه‌ای که به مناسبت روز عید فطر ایراد فرمودند، این مسئله را در راس سخنانشان قرار دادند: «اشهد ان لا اله الا الله، وحده لا شریک له ....»

دنيا كاروانسرايي است كه اكثر مردم قصد ماندن در آن را دارند

نکوهش و مذمت دنیا: حضرت علی (ع) در خطبه 45 نهج البلاغه به مذمت دنیا پرداخته و علاوه بر ناپایدار خواندن آن، مردم را ناگزیر از گذشتن از این کاروانسرا می‌دانند و در ادامه ضمن بیان زیبایی‌های ظاهری دنيا مسلمین را به برداشتن توشه از آن سفارش می‌کنند و سپس آنها را به قناعت و دوری از افزون‌طلبی فرا می‌خوانند. در فرازی دیگر می‌فرمایند: «دنیا خانه‌ای است که چیزی جز فنا در انتظار انسان‌ها نیست با این حال اکثر آنها قصد ماندن در دنیا را دارند.»

كسي كه موفق به انجام عبادت شود بايد شكرگزار خدا باشد

 

 

ستایش و حمد خداوند: حضرت علی(ع) در این خطبه دوام شکر و سپاس الهی را به روزه‌داران متذکر می‌شوند: «سپاس و ستایش خدایی را که آسمان‌ها و زمین را آفرید و تاریکی‌ها و نور را برقرار ساخت.» در حقیقت، ایشان معتقدند اگر فردی موفق به خودسازی از طریق عبادت، روزه و شب زنده‌داری شد، باید ستایش‌گر و شکرگزار توفیق و عنایت خداوند باشد.

شهادت به رسالت حضرت محمد (ص): آن حضرت در فراز دیگری از خطبه خود در عید سعید فطر ضمن شهادت بر رسالت حضرت محمد (ص)، خدمات فراوان و تلاش‌های بی شائبه آن حضرت را در برپایی اسلام و دوام و گسترش آن خاطرنشان نمودند: «شهادت می‌دهم که محمد (ص) بنده او و رسول و فرستاده اوست به سوی خلقش و امین اوست بر وحیش و نیز اینکه او رسالت‌های پروردگارش را تبلیغ کرد و در راه خداوند با آنها که از راه او منحرف شدند و دیگری را با او برابر گرفتند، جهاد کرد و خداوند را عبادت نمود تا آن‌که لحظه یقین و پیوستنش به جوار رحمت الهی فرارسید.»

مهم‌ترين نقشي كه تقوا ايفا مي‌كند چيست؟

5- توجه به تقوا: تقوا مهم‌ترین عامل تزکیه روح انسان و مایه رشد و شکوفایی ریشه‌های معنوی اوست، لذا در روز عيد فطر نیز به داشتن تقوا در جهت استمرار نشاط درونی مسلمین تاکید شده است؛ چرا که یکی از مهم‌ترین نقش‌های کلیدی تقوا، نگهداری از گناهان است

حضرت علی(ع) در این خطبه بعد از ذکر نام برخی از گناهان می‌فرمایند: «خداوند ما و شما را بوسیله تقوا حفظ كند.» از طرفی، فلسفه و حکمت وجوب روزه نیز رسیدن به تقوای الهی است، همچنان‌که در آیه 183 سوره بقره بدان اشاره شده است: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما واجب شده، همان‌طور که بر مردمان قبل از شما واجب شده بود، شاید پرهیزکار و متقی شوید.»

امير المؤمنين(ع) در خطبه عيد فطر مى‏ فرمايد

«الا و ان المضمار اليوم و السباق غدا الا و ان السبقة الجنة و الغاية النار»

دنيا محل مسابقه است و آخرت زمان اجر گرفتن، بهشت جايزه برندگان اين مسابقه و جهنم جزاى بازندگان است

هادی و حسنا بهرامی: در حدیثی از حضرت علی آمده است که: «اى بندگان خدا! بدانید  چیزى كه براى مردان و زنان روزه‏ دار است، این است كه فرشته ‏اى در روز آخر ماه مبارك رمضان به آنها ندا مى‏‌دهد: اى بندگان خدا! بشارتتان باد كه [خداوند متعال] گناهان گذشته شما را آمرزید، پس بنگرید كه بعد از این چگونه عمل خواهید كرد.»

در روایتى است از سُوید بن غَفَله - که از دوستان امیرالمؤمنین است و درباره‌ى او این‌طور گفته‌اند که «من کان من اولیاء امیرالمؤمنین»؛ از نزدیکان امیرالمؤمنین بوده است - که مى‌گوید روز عید فطر در خانه‌ى امیرالمؤمنین بر او وارد شدم. «فاذا عنده فاثور اى خوان»؛ در مقابل او سفره‌یى گسترده شده بود و حضرت مشغول غذا خوردن بودند. «و صحفة فیها خطیفة و ملبنة»؛ غذاى بسیار متواضعانه‌یى در مقابل حضرت گذاشته شده بود. «خطیفة» غذایى است که در حداقل امکان براى کسى تهیه مى‌شود؛ مثلاً مقدارى شیر و مقدارى آرد مخلوط مى‌کردند؛ غذاى کاملاً فقیرانه. «فقلت یا امیرالمؤمنین یوم عید و خطیفة؟»؛ عرض کردم یا امیرالمؤمنین! شما روز عید چنین غذاى کم‌اهمیت و کم‌ارزشى مى‌خورید؟ معمول این است که در روزهاى عید، مردم بهترین غذاهاى خود را مى‌خورند؛ شما به این غذا اکتفا کردید؟ «فقال: انّما هذا عید من غفر له»؛ فرمود امروز، روز عید است؛ اما براى کسانى که مورد مغفرت الهى قرار گرفته باشند. یعنى عید بودنِ امروز به خوردن غذاهاى رنگین و دل‌خوش کردن به شادى‌هاى کودکانه نیست؛ این عید واقعى است براى کسانى که بتوانند و توانسته باشند مغفرت الهى را براى خودشان تحصیل کنند. در یک جمله‌ى دیگر امیرالمؤمنین فرمود: «انّما هو عید لمن قبل اللَّه صیامه و شکر قیامه»؛ عید فطر، عید است براى کسى که خدا روزه‌ى او را مورد قبول قرار دهد و نماز و عبادت او را مورد شکر و سپاس خود قرار دهد. «و کلّ یوم لا یعصى اللَّه فیه فهو یوم عید»؛ آن روزى که من و شما این توفیق را پیدا کنیم که هیچ معصیتى از ما سر نزند، روز عید و شادمانى است. ...

کاری از گروه پژوهشی موسسه قرآن وعترت بیت الامیر علیه السلام


شبکه های اجتماعی

بازدید کنندگان

ما 407 مهمان و بدون عضو آنلاین داریم